Tedim La Bu Bawlna Tangthu

Tedim Labu Tangthu by Rev Khup Za Go

Tedim La Bu Bawlna Tangthu.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Agelh ~ Rev. Khup Za Go

Khristiante aa dingin Pasian phatna la bu pen Lai Siangtho bu zomin a manpha leh a thupi lai bu khat ahi hi. Adiakdiakin Tedim La Bu pen Tedim pau tawh a kikhen laibute panin a kikhen masa pen zom (a nihna) a hih manin a kibawlna tangthu a theih nophuai diak khat hi. Lai bu kibawl masa pen Lai Sim Bu (Chin Primer in the Tiddim Dialect) a kici 1913 kuma American Baptist Mission Press, Rangoon-ah a kikhen pen hi.

Tedim La Bu a khatveina 1914 kumin American Baptist Mission Press, Rangoon-ah kikhen a, la dawng 25, laimai 29 a pha, zon olna cih zong a om se lo, book size-a kikhen hi. Bu bang zah kikhen hiam cih a tungah tuang lo a hih manin kithei lo hi. Laibu min zong La Bu kici lel hi a, a nuaiah Tiddim Kam cih tuang hi. A nuaiah Mikang lai tawh a kigelhnaah Chin Hym Book golpi-in kigelh a, a nuaiah Tiddim Dialect kici tuang hi. Rev. J. H. Cope makaihna tawh Mikang la pan Tedim pau-a a teite Mg. Po Ku, Mg. Tun En, Mg. Vial Nang ci-in kiciamteh hi. Mg pen Kawl kam Maung cihna hi a, tu laia Tang (Tg) i cihna tawh a kibang hi. A hun zuia i lai leh i pau laimal gawmzia hong khantohna theih nadingin hih Tedim La Bu khatna sunga kikhen bangin Pasian Phatna (Doxology) hong kisuaksak hi:

Thu pha khem peuh hawng pia To Pa,
Le tung mi hing a min phat ta.
Van tung mi zong in To Pa Pi,
Jesu, Kha Shiang Tho min phat hi
La bu nih vei bawlnaah la dawng 101, laimai 119 hi a, la zon olna zong Zolai leh Mikang laiin om ta hi. A tuamna tungah La Bu acih zawh ciangunb TE DIM KAM ci kik uh a, Mikang lai tawh CHIN HYMN BOOK cihna nuaiah Kamhau dialect ci-in a teite pen Mg. Po Ku, Mg. Tun En, Mg. Lal Nang leh mi dangte kici hi. 1918 kumin American Baptist Mission Press, Rangoon-ah kikhen a, bu bang zah kikhen hiam cih kithei lo hi. Pasian Phatna (Doxology) hih bangin kigelh hi: 

Thu pha khempeu hong pia Topa,
Le-tung mihing a’ min phat ta,
Van-tung mi zong in Topapi
Jesu, Kha Siangtho min phat hi.

Thumvei bawlna pen Novemba kha 21, 1923 ni-in Khalkhaah ki zo a, American Baptist Mission Press, Rangoon mahah 1925 kumin kikhen hi. La dawng 283 pha a, zon olna zong a ngeina bangin om hi. La teite pen Sia Po Ku, Tun En, Vial Nang, Dam Suan, Cin Lang, Khup Thang, Ngul Suan, Dam Khup leh Awn Khua Ning ci-in kikhen hi. Hih a nunung pen Awn Khua Ning hi loin Awn Khua Neng hi dingin ki-um hi. Laimal gawm zong khangto mahmah ta hi.

Pasian Phatna (Doxology)
Thu pha kheempeuh hong pia Topa,
Leitung mi in ah min pha ta.
Vantung mi zong in Topapi
Zeisu, Kha Siangtho min phat hi.

Lai bu tuamna tungah TEDIM LA BU a kicihna nuaiah Nambat 3 cih tuang a, Mikang laiin CHIN HYMN BOOK cihna nuaiah Kamhau Dialect cih mah tuang hi. Hih thumvei bawlna panin La Bu a kici zel pen Tedim La Bu hong kici ta hi. Pasian Phatna zong i et ciangin laimal gawm kilawm zaw tham ta a, Shiangtho kici pen Siangtho ci-in h hong phiat uh hi. Hih la bu panin Pashian a kici zong Pasian ci-in kigelh ta hi. Khatna leh nihna sungah Jesu a kici pen hih thumnaah Zeisu ci-in hong kilaih hi. 

Livei bawlna pen Sia S. T. Hau Go in a genna panin 1946-48 sunga amah in a bawl hi a, July 23, 1948-in zo a, Baptist Board of Publications, Rangoon in 1949 kumin khenkhia hi. La dawng 295 om hi kici hi. Hih livei bawlna pen ke’n tu mahamahin a bu et ding nei lo ka hih manin laimai bang zah pha a, a tuamna tungah lai bu min bang ci kigelh cih ka gen thei kei hi. 

Ngavei bawlna pen Baptist Board of Publications, Rangoon mah in 1959 kuma a khet hi a, la dawng 295, laimai 328, zon olna zong om, Lai Siangtho kidawng zong a om ahi hi. Bu 4,000 kikhen a, a tuamna tungah Tedim La Bu a kicih zawh ciangin Tiddim Hymn Book kici hi. Pasian Phatna zong tu huna i zat bang lian hi ta hi.

Thupha khempeuh hong pia Pasian
 Phat un, leitung mi khempeuh aw,
 Phat un, vantung mi hongpi’n zong,
 Phat un, Pa, Ta le Kha Siangtho.

A tawpnaah “Zeisu, Kha Siangtho min phat un” a kici zel pen “Phat un, Pa, Ta le Kha Siangtho” hong kici ta hi. “Pa” zong hong kiguang thei ta hi. Kei upmawhna panin livei bawlna a kici 1949 kuma a kikhen, Sia Hau Go bawl lian pen bangmah puahphatna leh behlapna om het loin ngavei bawlna ci-in 1959 kumin hong kikhen hi leh kilawm ka sa hi. Livei bawlna Reprint cih ding hi. 

Tua zawh ciangin Rev. Kam Khaw Thang in dawng 20 behlapin la dawng 315 a pha, Lai Siangtho Kidawng leh Zon Olna teng tawh laimai 366 a pha hong bawl hi. Baptist Board of Publications, Rangoon in 1963 kumin hong khen hi. La bu tungah Sia Kam Khaw Thang min leh puahphatna thu tuang lo a hih manin Ngavei bawlna mah a sa tampi ki-om hi. 

1963 kuma kikhen Tedim La Bu (Nambat 6) a kici pen Baptist Board of Publications, Rangoon, thukimna tawh Manipur gam Chin Baptist Association ngetna bangin CBCNEI tangin Christian Literature Centre, Gauhati in bu 1,000 hong khetsak hi. Gauhati-ah M.A. ka kah lai tak tawh kituak ahih manin hih la bu khetnaah proofreading tavuan hong kipia hi. “CBA upate in “mit kham man” ciin letsong hong pia uh a, laivuanna ding sum ka kisap lai tak tawh hong kisi lian a hih manin lungdamna lianpi tawh ka sang hi. Hih la bu tungah Nambat 7 kituangsak hi. 

Tua khit ciangin Tiddim Baptist Association thukimna tawh Tiddim Baptist Christian Endeavour Union (TBCEU) in Tonic Solfa tawh a kibulh Tedim La bu hong bawl uha, May 14, 1969-in zo uh a, kei muhnaah tua pen 1974 kumin hong kikhenkhia hi. Hih bu preface a kigelhnaah Ngavei Bawlna Thu kici hi. A kikhet simin kibehlap se loin a kipuahpha se lo a hi zongin nambat pia hi lehang 7-vei bawlna hi ding hi. Tua mah bangin 1963 kuma kikhen tungah 6-vei bawlna cih tuang zo hi. Tonic Solfa Edition ci-in ciamteh ding hi lehang 1-na hong suak ding hi. Hih bu sungah la dawng 469 tak hong pha ta a, Lai Siangtho Kidawng leh Zon Olnate tawh laimai 453 pha a, demi size tawh kikhen hi. Bu 4,000 kikhen hi. Hih la bu pen Zomi BaptistConvention buppi-ah la nambat kibang dingin Falam, Haka la bute tawh a kituak dinga kibawl a hih manin “ZBC La Bu” ci-in kigen thei zel hi. Ahih hangin a man taktak pen a tungah a kigelh mah “Tedim La Bu” hi zaw hi. 

Hih 1974 kuma kikhen solfa tawh a kibulh sunga la malteng bek solfa kihel loin 1977 kumin TBA thukimna tawh Sia J. Zel Khaw Suan in hong khen a, Thu Masa pen Rev. Cin Kam, Secretary, Tiddim Baptist Assocation in gelh hi. Laimai 544 pha hi. 

1974 kuma kikhen Tedim La Bu pen 1979 kumin pocket size tawh bu 8,000 kikhen hi. 1984 kumin a bu lian mahin bu 10,000, 1986 kumin bu 2,000, tu kum(1991)-in 3,000 kikhen kik hi. 

1980 kuma ZCLS hong kiphuata kipanin 1974 kuma kikhen la bu pen tei phat ding, puahphat ding, solfa tawh a kithuaha khet ding kigel a, komiti in zong sem ngekngek mah hi napi-in tu dongin kingah zo nai lo hi. Hih thu tawh kisai komiti upa khat ahi sia Go Khan Dal in Zo Mit magazine 1990, laimai 43 sungah Tedim La Bu Gukvei Kibawlna Thu ci-a hong gelhna i mah hong hi kik leh kilawm hi.

America pek pan hong pai Rev. J. H. Cope, Karen gam pan hong pai Sia Po Ku te akipan a lai theihna ciangciang uh tawh la bu hong teisak, hong bawlsak, leitung hong nutsiat san khinte leh tu donga hong sepsak i makaite hangin Topa tungah lungdamhuai lua hi. A sep khialhnate uh a pang a, gensiat nading a zongte hi loin lungdamthu puakna tawh topa min phat a, amaute thu i ngetsak ciat ding kisam hi.

Source: 1. (Lungdamna Aw, Vol. XV, No. 7, July 1991, laimai 12-18 pan a kiteikhia),
2. REV KHUP ZA GO’ GEN LEH GELH THUTE, laimai 216-222) 

Courtesy: MML Cinpu Zomi Laibu Saal

Post a Comment

Lametna Aw hong ging lai hi. Hun bei ta ding hi. Lametna a om lai in na bil ngat inla, Topa hong sapna ngai in.

Previous Post Next Post